EU Reflex studie toont DNA-schade aan door straling van draadloze apparaten en mobiele telefoons
Inleiding
Het Europese REFLEX onderzoek (2004) werd in opdracht van de EU uitgevoerd door 12 instituten voor een totaal budget van 3 miljoen Euro. Uit de resulaten blijkt dat zelfs bij een SAR waarde van 1,3W/kg, representatief voor veel mobiele telefoons, significante biologische schade wordt aangericht in de menselijke cellen en het DNA.
Het belangrijkste punt is, dat er eindelijk structureel onderzoek is gedaan is naar de niet-thermische effecten van 2G (GSM) straling, 3G (UMTS) straling en magnetische velden van elektrische installaties en apparaten. Het effect van de elektromagnetische straling van deze bronnen blijkt zeer vergelijkbaar met het effect van röntgenstraling. Dit is zeer opmerkelijk omdat veel natuurkundigen blijven volhouden dat radiofrequente elektromagnetische straling geen schade aan het DNA zou kunnen veroorzaken vanwege de niet-ioniserende aard ervan.
Uit de EU Reflex studie blijkt dat de langdurige straling van een mobiele telefoon en van magnetische velden een vergelijkbare genetische schade veroorzaakt als bij radioactieve bestraling. De Comet-Assay proef (‘komeetproef’) is een zeer gevoelige proef waarmee DNA-schade aangetoond kan worden. Door middel van elektroforese worden DNA-fragmenten naar buiten getrokken. Hoe korter de fragmenten (en dus hoe meer DNA-breuken), hoe langer en duidelijker de ‘kometenstaart’ zichtbaar wordt onder de microscoop. Hiermee worden optredende enkele- en dubbele DNA-breuken aangetoond. Linksboven in de uitgelichte afbeelding de controleproef (‘sham’ staat voor niet-blootstelling), rechtsboven het effect van 0,5 Gray röntgenstraling op de cel, het equivalent van 250 jaar natuurlijke achtergrondstraling of ongeveer 60 CT-scans, en onderin het effect op de cel van straling met de frequentie van een gewone GSM telefoon (SAR 1,3 W/kg). In beide gevallen ontstaat dus een ‘komeet’ met een staart.
Bron afbeelding: Lezing door Prof. Dr. Franz Adlkofer (zie pdf onderaan).
Het Reflex onderzoek toont tevens aan dat er een relatie is met de blootstellingsduur (dose-response relatie).
Ondertussen is dit effect op DNA al in 49 studies gerepliceerd en bevestigd. Zie ook Sterke concrete waarschuwingen van wetenschappers. Speciale uitgave van Elsevier Pathophysiology.
Zie ook: 42 DNA-studies waarin geen effect wordt gevonden zijn bijna allemaal betaald door wireless industrie of Amerikaanse leger: Microwave News (2006). En: How Money and Power Dominate RF Research
Het werkingsmechanisme waardoor het DNA wordt beschadigd is waarschijnlijk het opwekken van vrije radicalen (Reactive Oxygen Species, ROS) door de elektromagnetische straling. In de overzichtsstudie “Oxidative mechanisms of biological activity of low-intensity radiofrequency radiation” van Yakymenko worden 100 onderzoeken besproken waarin deze ROS aangetoond worden bij ratten, embryo’s etc. t.g.v. blootstelling aan straling zoals van mobiele telefoons en draadloze apparaten.
Een helder overzichtsartikel is ‘How susceptible are genes to mobile phone radiation?‘ geschreven door de leider van de REFLEX studie prof. Franz Adlkofer, samen met Belyaev, Richter e.a. (Kompetenz initiative, Brochure 3, 2008, Dld.)
Nederlandse samenvatting REFLEX studie
Auteur: dr. Leendert Vriens
In-vitro studies
Het Reflex Report beschrijft de resultaten van een grootschalig door de Europese Unie gefinancierd onderzoek, uitgevoerd door 12 Europese instituten. Daarin zijn in vitro de effecten bestudeerd van blootstelling van celculturen aan ELF magneetvelden (zoals van elektrische installaties en apparaten), ongepulste RF velden en gepulste RF velden (zoals bv. van mobiele telefoons en draadloze apparaten). De celculturen met menselijke en dierlijke cellen waren geplaatst in petrischaaltjes. Wat de menselijke cellen betreft zijn onder meer witte bloedcellen (lymfocyten, monocyten en thymocyten), bindweefselcellen (fibroblasten), huidcellen (melanocyten), tumorcellen (neuroblastomen) en leukemiecellen (HL-60) onderzocht op hun gevoeligheid voor elektromagnetische straling.
RF velden van mobiele telefonie en draadloze apparaten
Gevonden werd dat gepulste RF velden (GSM-900 en GSM-1800) met SAR waarden vanaf 0,3 W/kg genetische schade (enkele en dubbele breuken in DNA en MN inductie) in menselijke fibroblasten (cellen) veroorzaken. Tevens werd daarbij een toename van het aantal vrije zuurstof- en hydroxyl(OH)-radicalen geconstateerd. Thermische effecten zijn bij deze belasting verwaarloosbaar; de opwarming van de celculturen was slechts 0,01 graad C. Voor HN-60 cellen werd bij een SAR waarde van 1,0 W/kg nog geen effect van RF belasting gevonden en bij 1,3 en 1,6 W/kg een aanzienlijke toename van het aantal DNA breuken en van MN inductie. Bij belastingen tussen 2,0 en 3,0 W/kg was er wel een effect, maar minder dan bij 1,3 en 1,6 W/kg. Er is dus een sterke niet-lineaire afhankelijkheid van de belasting. Blootstelling van witte bloedcellen aan RF velden gaf verschillende resultaten, wel een effect voor monocyten, geen effect bij thymocyten en tegenstrijdige resultaten voor lymfocyten.
Voorts bleek dat sommige effecten (DNA breuken en MN inductie) zowel optraden bij ongepulste als bij gepulste RF velden en dat andere effecten (verandering van gen- en proteïne-expressie) alleen optraden bij gepulste RF velden. In sommige cellen werd een toename van de expressie van de stress proteïnen hsp27 en hsp70 gevonden, een indicatie van een cellulaire stressreactie (hsp staat voor “heat shock protein”).
ELF magneetvelden van elektra
De ELF magneetvelden werden gegenereerd met spoelen. Dit zijn vergelijkbare magneetvelden zoals die door elektrische installaties of apparaten worden veroorzaakt. Aan de sinusvormige signalen (met een enkele frequentie, zoals 50 Hz) waren hogere frequentiecomponenten toegevoegd om de in de praktijk voorkomende velden zo goed mogelijk te reproduceren.
De laagste drempelwaarde waarbij genetische effecten (enkele en dubbele DNA breuken en vorming van micronuclei) bij gezonde cellen optraden bedroeg 35 microTesla (35.000 nanoTesla). Deze waarde werd gevonden bij 15 uur blootstelling van menselijke fibroblasten aan een 50 Hz intermitterend magneetveld. De DNA schade en de vorming van MN (micronuclei) nam significant toe bij toename van de veldsterkte en bij toename van de tijdsduur van de blootstelling, tot een maximum van 15 à 19 uur. Daarna nam de schade af tot een niveau van circa 1,5 maal dat zonder ELF veld. Deze afname is indicatief voor een herstelmechanisme wat door het ELF veld geactiveerd wordt. Deze activatie zou circa 10 à 12 uur duren. Een experimentele ondersteuning van het herstelmechanisme is de observatie dat na uitzetten van het ELF veld de enkele DNA breuken na ongeveer 30 minuten gerepareerd waren en de dubbele breuken na 7 à 9 uur. De meeste genetische schade werd gevonden bij een intermitterende cyclus waarbij het ELF veld achtereenvolgens 5 minuten aan en 10 minuten uit stond. De schade bleek afhankelijk te zijn van het type cel. Menselijke melanocyten reageerden ook op de ELF velden, maar minder sterk dan fibroblasten, maar lymfocyten en monocyten vertoonden geen reactie.
Bij ELF velden van 3 tot 550 Hz was er voorts een frequentieafhankelijkheid met de meeste schade bij 50 Hz en daarna de meeste schade bij 16,66 Hz. Enkele DNA breuken worden over het algemeen snel en foutloos gerepareerd door het lichaam, maar dubbele DNA breuken kunnen tot celdood, ongecontroleerde celgroei en kanker leiden. Wel verklaart dit verschil in gevoeligheid van verschillende cellen waarom in veel eerdere studies geen effecten gevonden zijn. De meeste van die studies zijn namelijk uitgevoerd met lymfocyten, die niet (of pas bij hogere belasting) gevoelig voor ELF velden zijn. Bovendien spelen de belastingduur en belastingcondities (veldsterkte en wel of niet intermitterend) een grote rol. In de experimenten met fibroblasten is naast DNA schade en toename van MN inductie tevens een verhoogde concentratie van vrije zuurstofradicalen gevonden.
De drempelwaarde van 35 microTesla voor schade aan celculturen ligt een factor 100 boven de kritische waarden van 300 – 400 nanoTesla voor een verhoogde kans op kinderleukemie zoals gevonden in epidemiologische studies, met name m.b.t. hoogspanningslijnen. Drie mogelijke redenen om dit grote verschil te verklaren zijn:
- dat er in het laatste geval sprake is van jarenlange blootstelling aan ELF velden,
- dat in de Reflex experimenten storende externe magneetvelden waren afgeschermd met mu-metaal; de consequentie daarvan is dat ook het aardmagneetveld was afgeschermd, wat normaal niet het geval is,
- dat in vivo (bij de mens) extra processen een rol kunnen spelen.
De laagste drempelwaarde waarbij genetische effecten (toename van de celgroei en afname van de celdood) bij tumorcellen (neuroblastomen) optraden ligt tussen de 10 en 20 μT (resp 10.000 en 20.000 nanoTesla).
Conclusie
Tot zover de korte samenvatting van de belangrijkste resultaten van het Reflex onderzoek. Gevonden is dat niet-thermische belasting van celculturen door magnetische ELF velden van elektrische installaties en apparaten, of EM RF velden van mobiele telefoons en draadloze apparaten tot genetische schade kan leiden. De schade is afhankelijk van het type cel. Sommige menselijke cellen, fibroblasten i.h.b., zijn gevoelig voor deze velden en andere cellen, waaronder witte bloedcellen, zijn minder gevoelig en reageren niet bij de lage veldsterkten gebruikt in het Reflex onderzoek. Indien er schade is wordt steeds een toename van het aantal vrije zuurstofradicalen (en soms ook hydroxylradicalen) geconstateerd. Deze radicalen kunnen oxidatieve stress en beschadiging van DNA, proteïnen en celmembranen veroorzaken, en zijn waarschijnlijk in belangrijke mate verantwoordelijk zijn voor de geconstateerde effecten. In enkele van de door de auteurs uitgevoerde experimenten werden namelijk radicaalopruimers (radical-scavengers) aan de celculturen toegevoegd, waardoor de DNA schade voorkomen werd, een resultaat wat door andere studies bevestigd is.
Documenten
Hieronder vindt u een lijst van de rapporten en wetenschappelijke publicaties van REFLEX:
Lezing door Prof. Dr. Franz Adlkofer, wetenschappelijk directeur van de VERUM Stichting.
Resultaten van het REFLEX project. Lezing bij de 7e Workshop “Elektromagnetische velden in het milieu”; Ministerie van Milieu en Natuurbehoud, Landbouw en Consumentenbescherming NRW, Düsseldorf; 2 december 2004
REFLEX Project, met lijst van wetenschappelijke publicaties (Verum Stichting).
REFLEX Final Report Part 1.pdf.
REFLEX Final Report Part 2.pdf.
REFLEX Final Report Part 3.pdf.
REFLEX Final Report Part 4.pdf.
REFLEX Progress Summary 23-11-2004.
Valse beschuldigingen van wetenschappelijke fraude
De Reflex-studie werd beschuldigd van wetenschappelijke fraude, met name door de industriegerelateerde Prof. Alexander Lerchl, hoogleraar aan een privé-universiteit in Bremen. Zie ook Hoe er wordt omgegaan met wetenschappelijk onderzoek naar gezondheidsrisco’s van straling van mobiele telefoons. In 2010 bleken de beschuldigingen allemaal vals en werd de Reflex studie van alle blaam gezuiverd. Lerchl haalde tussen 2002 en 2008 flink wat geld binnen uit het mede door de industrie gefinancierde Deutsches Mobilfunk Forschungs-programm. Het IARC-comité van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat zich bezighoudt met radiofrequente straling en kanker, wees Lerchl af als lid wegens het gevaar van belangenverstrengeling. Toen hij protest aantekende, legde de IARC hem in een pittige brief uit dat zijn lidmaatschap niet zou bijdragen aan een evenwichtige commissie, omdat een goed deel van zijn werk er louter op gericht was publicaties die wijzen op een gezondheidseffect onderuit te halen.
De onterecht beschuldigde labassistente van het REFLEX-Team klaagde vervolgens Prof. Alexander Lerchl aan wegens smaad en won op alle punten. In de uitspraak van 2015 van het Landgericht Hamburg wordt zij volledig in het gelijk gesteld.
REFLEX-Studie juristisch bestätigt – Fälschungsvorwurf zurückgewiesen – Diagnose:Funk
Volgens de leider van de studie, Prof. Franz Adlkofer, had de Reflex studie al veel eerder gepubliceerd moeten zijn, maar probeerden de telecombedrijven de publicatie tegen te houden (mirror en CV van Sianette Kwee).
Voor kritiek op het lakse standpunt van de Nederlandse Gezondheidsraad hieromtrent, lees ook blz. 5 van het artikel ‘Kankermobieltjes’ uit Vrij Nederland.
Rechtskräftiges Urteil zu den Fälschungsvorwürfen – Elektrosmogreport
