Hoe er wordt omgegaan met wetenschappelijk onderzoek naar gezondheidsrisco’s van straling van mobiele telefoons

Nederlands commentaar n.a.v. het artikel van de leiders van de EU Reflex studie, Prof. Franz Adlkofer en Prof. Karl Richter, getiteld Uber den Umgang mit wissenschaftlichen Ergebnissen in der Mobilfunkforschung an der Medizinischen Universität Wien (Pandora Stiftung).

Auteur: Erik Notenboom

Verschenen in: Stichting EHS Bulletin nr. 33 maart 2011

Aan een door de Europese Unie gestart onderzoek naar mogelijk nadelige effecten van elektromagnetische straling op de gezondheid van de mens, de Reflex studie, werd door 12 instituten deelgenomen. Daartoe behoorde een onderzoeksgroep van de Medische Universiteit van Wenen onder leiding van Prof. Rudiger en Prof. Adlkofer. Bij het Weense onderzoek werd gewerkt met cellen (fibroblasten) in weefselkweek. Het was een blind onderzoek, dat wil zeggen; de onderzoekster die in de microscoop naar de effecten op de cellen kijkt, weet niet welke weefselkweek wel en welke niet is blootgesteld aan de elektromagnetische straling (EM velden). Uit een zestal publicaties, waarbij cellen werden blootgesteld aan EM velden van verschillende frequenties, bleek dat in de kernen van de cellen, breuken optraden in het erfelijke materiaal, het DNA, een zogeheten genotoxisch effect. Het kan niet worden toegeschreven aan een temperatuurseffect en de onderzoekster herkende de blootgestelde weefselkweken gemakkelijk.

Op bijeenkomsten van de Reflex studiegroep werd aangedrongen op publicatie, vooral omdat een onderzoeksgroep in Berlijn vergelijkbare resultaten meldde. De publicatie in Mutation Research (Diem e.a., 2005), waarbij een golflengte van 1800 MHz werd gebruikt, trok de aandacht van Prof. Lerchl. Deze hoogleraar, die zitting heeft in de Duitse Strahlenschutzkommission en toen nauwe banden had (en wellicht nog heeft) met de industrie van mobiele telefonie, werd ongerust. Hij trok de bevindingen in twijfel, beschuldigde de auteurs van fraude en lichtte in 2007 de rector van de Weense Medische Universiteit, Prof. Schutz, in. Ook een latere publicatie (Schwartz e.a., 2008), waarin een golflengte van UMTS (1950 MHz) werd gebruikt, werd in de aanklacht betrokken. De rector nam de beschuldiging serieus en stelde een groep van drie mensen samen om dit te onderzoeken.

De groep van drie kwam al snel tot de conclusie dat er gefraudeerd zou zijn. Dit haalde de pers, o.a. Der Spiegel en de redacties van enkele wetenschappelijke tijdschriften. De aanklacht van fraude zou uiteindelijk moeten leiden tot het intrekken van de publicaties. Maar…. Al snel bleek dat de voorzitter van deze groep van drie, net als Prof. Lerchl, banden had met de mobiele telefonie industrie. Om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, was de rector verplicht tenminste een nieuwe voorzitter te benoemen. Onder de nieuwe voorzitter werd na lang onderzoek vastgesteld dat er geen fraude was gepleegd met de onderzoeksgegevens die aan de basis hadden gestaan van de publicatie in 2005 en evenmin met die van een publicatie uit 2008.

Ook een door de EU ingesteld onderzoeksteam kon in latere jaren geen fraude vaststellen. De eis van terugname van de publicaties van 2005 en 2008 was dus op zijn zachtst gesproken voorbarig geweest. De onderzoeksgroep in Wenen hoeft geen publicaties terug te nemen en kon eind 2010 van elke blaam worden gezuiverd. Ondertussen waren er in de jaren na 2005, door andere onderzoeksgroepen, o.a. Franzellitti et al. 2009, vergelijkbare resultaten verkregen: cellen in weefselkweek reageren op blootstelling aan elektromagnetische straling.

De vraag die resteert aan het eind is dan ook heel duidelijk, wie pleegt er nu fraude? Iemand die anderen ten onrechte belastert, fraudeert toch ook? Tot een veroordeling van deze handelwijze en het nemen van disciplinaire stappen tegen Prof. Lerchl en Prof. Schutz komt het echter niet, evenmin tot een duidelijke uitspraak dat door deze onderzoekingen vast is komen te staan dat elektromagnetische straling een effect heeft op cellen. De zinsnede dat verder onderzoek nodig zal zijn, geeft aan dat men ondanks alles blijft twijfelen aan mogelijke schadelijke effecten van EM velden. De onafhankelijke status van het onderzoeksteam is daardoor in het geding en de vraag blijft gerechtvaardigd “met wiens pen” dit eindoordeel is geschreven.

Literatuur
– E. Diem en anderen (2005): Mutation Research 583, blz. 178-183.
– C. Schwartz en anderen (2008): Int. Arch. Occup. Environ.Health 81(6),blz.755-767
– S. Franzellitti en anderen (2009): Mutation Res. 682 (1-2), blz.35-42
– F. Adlkofer en K. Richter (2011): Versuche der Vernichtung wissenschaftlicher Mobilfunkdaten an der Medizinischen Universitat Wien endgultig gescheitert.